نوشته بلاگ

گزارش آنکتاد از انقلاب صنعتی چهارم در کشورهای در حال توسعه

دنياي اقتصاد : با پیشرفت‌ فناوری‌های جدید و نوظهور از جمله روبات‌های تکامل یافته، پرینترهای سه بعدی، هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل داده‌های حجیم، رایانش ابری، اینترنت اشیا (IoT) و حسگرهای هوشمند، زندگی و نحوه کار ما با شتابی روزافزون دستخوش تغییرات شده است. این تحولات که تحت مفهوم انقلاب صنعتی چهارم (۴IR) خلاصه می‌شود همسو با انقلاب ICT در نیمه دوم قرن بیستم سبب ایجاد نقطه عطفی در صنعت تکنولوژی مانند رایانه شخصی و اینترنت شد. کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل موسوم به آنکتاد در گزارش تازه خود مروری بر پیامدهای انقلاب صنعتی چهارم برای کشورهای در حال توسعه داشته است.

دامنه تحولات انقلاب صنعتی چهارم از چارچوب‌ کارخانه‌ها فراتر رفته و تمام ارزش‌های کوچک و بزرگ روابط زنجیره ارزش را تحت تاثیر قرار داده است. ارتقای اتصال اینترنت در ماشین‌ها و سیستم‌های کامپیوتری در سراسر زنجیره ارزش، نوید افزایش ظرفیت شرکت‌ها در مدیریت بهینه‌سازی روابط عرضه، تولید و تحویل محصولات به متقاضیان اقصی نقاط دنیا را می‌دهد. بنابراین زمینه برای رفع نیازهای مصرف‌کننده به شیوه‌ای سریع و انعطاف‌پذیر فراهم شده است. همچنین با وقوع این انقلاب و پیشرفت خدمات تجاری وابسته به اینترنت از جمله خدمات مالی که توسط پلتفرم‌های دیجیتال صورت می‌گیرد، تاثیر عمده‌ای بر دنیای اقتصاد ایجاد شده است.

بنا به استدلال سیاستگذاران در سطوح ملی و بین‌المللی در کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل سال ۲۰۱۸ و ادعای بانک جهانی در سال ۲۰۱۹، بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، خبر از افزایش بهره‌وری صنعتی و نرخ رشد کشورهای در حال توسعه می‌دهد. همچنین این فناوری‌ها به‌طور همزمان الگوهای تولید و مصرف پایدارتری را تضمین می‌کند. اکنون تغییرات تکنولوژیکی با سرعت بیشتری نسبت به گذشته رخ می‌دهند و راه‌حل‌هایی که این فناوری‌های جدید ارائه می‌دهند بهتر و ارزان‌تر از گذشته است. برای مثال، فناوری‌های دیجیتال، از جمله اینترنت اشیا، فناوری‌های به اشتراک‌گذاری داده و پلتفرم‌های مالی موبایل به دلیل کاهش قیمت اتصال به اینترنت در بین عموم مردم محبوب هستند. از طرفی پیشرفت‌ در فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله شبکه‌های کوچک انرژی خورشیدی و بادی، راه‌حل‌هایی در مقیاس کوچک ارائه می‌دهند. در همین راستا می‌توان به راحتی برای رفع نیاز برق روستاییان بدون دسترسی به شبکه سراسری، این فناوری را به کار گرفت. همچنین هوش مصنوعی و یادگیری ماشین‌ها فرصت‌هایی را برای بهبود در بهره‌وری در بخش خصوصی و کارآیی خدمات بخش عمومی ‌از جمله مراقبت‌های بهداشتی ارائه می‌دهند و استفاده آنها در صنعت حمل‌ونقل در ارائه خدماتی مانند تعمیر، نگهداری و پیش‌بینی‌کننده یا کنترل کیفیت، دستاوردهای قابل‌توجهی در ارتقای کیفیت زندگی داشته است.

دشواری در مسیر تحول دیجیتال

همان‌طور که در استراتژی‌های منطقه‌ای، مانند «استراتژی تحول دیجیتالی در آفریقا ۲۰۲۰-۲۰۳۰» یا «برنامه دیجیتال برای آمریکای لاتین و دریای کارائیب (eLAC۲۰۲۲)‌» ذکر شده است، ظهور فناوری‌های جدید ممکن است فرصتی را برای کشورهای در حال توسعه ایجاد کند تا روند توسعه اقتصادی خود را سرعت بخشند. با این حال، استفاده از این موقعیت، مستلزم سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌ها و به‌کارگیری مهارت‌ها و قابلیت‌های تحقیقاتی است. امروزه سوالات مهمی ‌در مورد آمادگی کشورهای در حال توسعه برای انقلاب تکنولوژی مطرح می‌شود. فقدان نسبی آمادگی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه این نگرانی را ایجاد کرده است که این انقلاب به افزایش شکاف تکنولوژیکی بین کشورهای صنعتی پیشرفته و کشورهایی که سطح تولید و توانمندی‌های تکنولوژیکی پایین‌تری دارند، دامن زند. همچنین در کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل سال ۲۰۲۰ نیز نمایندگان نگرانی‌های خود را در خصوص انقلاب تکنولوژی و افزایش نابرابری در بین کشورها بیان کردند.

به عنوان نمونه، اگر تغییرات تکنولوژیک، تاثیری شگرف بر مهارت‌ها داشته باشد و تقاضا برای مهارت‌های دسته‌های شغلی سطح پایین یا متوسط ​​را نسبت به مشاغل سطح بالا کاهش یابد، در صورت عدم واکنش و اقدامات جبرانی برای گروه‌های هدف، نابرابری افزایش می‌یابد. گرچه این نابرابری‌ها ممکن است در سطوح برخی از بخش‌ها و مناطق اتفاق بیفتد، اما اعمال سیاست‌هایی که برای کاهش این پیامدهای منفی احتمالی طراحی شده‌اند، بسیار حائز اهمیت خواهد بود.

اگر چه مطالب زیادی در مورد وعده‌ها و خطرات آینده فناوری‌ها در انقلاب تکنولوژی نوشته شده است، اما شواهد کمی ‌در مورد پذیرش و تاثیر آنها در سطح شرکت‌ها و کسب و کارها وجود دارد. این مساله هم برای داده‌های کیفی و هم برای داده‌های کمی برقرار است. ارقام و داده‌های موجود به‌طور غالب در سطوح ملی و صنعتی هستند و کسب و کارها قادر به استفاده از آنان نیستند. برای نمونه، با وجود داده‌های جمع‌آوری‌ شده توسط فدراسیون بین‌المللی روباتیک (IFR) در راستای فروش و نصب روبات‌های صنعتی در سراسر جهان، این سازمان نمی‌تواند از داده‌ها برای تجزیه و تحلیل تاثیر روبات‌ها بر اشتغال استفاده کند. برای درک بهتر کاربرد مهارت‌ها، شناسایی موانع و چالش‌های سازمانی که شرکت‌ها با آن مواجه هستند، ملزم به تلاش‌های بیشتر برای جمع‌آوری داده‌ها در سطح شرکت‌ها هستیم. لازم به ذکر است که برخی از داده‌های گردآوری شده در نظرسنجی‌ها برای شرکت وجود دارد که پذیرش روبات‌های صنعتی را برای کشورهای توسعه یافته تا حدودی تخمین می‌زند، اما طبق گزارش‌ها، چنین ادعایی در هیچ کدام از کشورهای در حال توسعه صدق نمی‌کند. سازمان EMS که منبع اصلی داده‌های مربوط به روباتیک در اتحادیه اروپا تلقی می‌شود، از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۵ محدود به کشورهای منتخب اروپایی شده است. انتشار نتایج نظرسنجی‌ها در طی سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵، از این جهت آموزنده هستند که ناهمگونی قابل توجهی در جذب روبات‌های صنعتی با نرخ پذیرش بالا در شرکت‌های بزرگ‌تر که درگیر تولید محصولات استاندارد هستند، در آن به چشم می‌خورد.

تعدادی مطالعه در سطح ملی به بررسی تخصصی استفاده ترکیبی از داده‌های گمرکی در مورد واردات روبات‌ها و جمع‌آوری‌ شواهد موجود از تامین‌کنندگان روبات‌ها، تاثیر روبات‌ها بر اشتغال و کاربرد مهارت‌ها در سطح شرکت پرداخته‌ است. این مطالعات بر نتایج حاصل از تحقیقات مبتنی بر EMS، مهر تایید می‌زند و نشان‌ از ناهمگونی قابل‌ توجه نرخ پذیرش بالاتر در شرکت‌های بزرگ دارد.

در کشورهای توسعه یافته، اطلاعات بیشتری در مورد عوامل موثر بر پذیرش روبات‌های صنعتی نسبت به سایر فناوری‌های چهارمین انقلاب صنعتی وجود دارد از جمله یادگیری ماشینی، تجزیه و تحلیل داده‌های بزرگ، پرینترهای سه‌بعدی، استفاده از حسگرهای هوشمند و اینترنت اشیا. در حال حاضر، تنها نظرسنجی‌ مقیاس بزرگ که اطلاعاتی را در مورد استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های حجیم ارائه می‌دهند، بررسی جامعه اتحادیه اروپا در راستای استفاده از فناوری اطلاعات و همچنین نظرسنجی آمار کانادا (StatCan) در زمینه فناوری‌های دیجیتال است. در حالی که نظرسنجی StatCan اطلاعاتی را در مورد عواملی که استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های حجیم را تشویق و محدود می‌کنند، ارائه می‌کند، نظرسنجی اتحادیه اروپا از انتشار این محتوا اجتناب می‌کند و سیاست خود را بر ارائه برآوردهای مقایسه‌ای از فراوانی استفاده شرکت‌ها از فناوری‌های جدید به سیاستگذاران بنا می‌کند. با این حال تکنولوژی همواره مسیر خود را پیدا کرده و کشورهای در حال توسعه نیز دیر یا زود به انقلاب صنعتی چهارم خواهند پیوست.