نوشته بلاگ

حباب دات کام چه بود و چرا منفجر شد؟

عبارت «حباب دات کام» (dot-com bubble) که با عناوین دیگری مانند انفجار تکنولوژی یا حباب اینترنت هم شناخته می‌شود، به دوره‌ای شش ساله از ۱۹۹۵ الی ۲۰۰۱ میلادی اشاره دارد که شرکت‌های تکنولوژی مرتبط به اینترنت توجه شدید سرمایه‌گذاران خطرپذیر و سرمایه‌گذاران رایج را جلب کردند.

این تزریق شدید پول همراه با محبوبیت عظیم و گسترده اینترنت باعث افزایش ارزش وب در مدت کوتاهی طی تنها چند سال شد در حالی که اکثر شرکت‌های فعال در آن، هیچ مسیر و برنامه منسجمی برای کسب درآمد نداشتند. نرخ‌های پایین بهره در اواخر دهه ۹۰ میلادی تامین مالی بدهی را بسیار آسان کرده بود و این موضوع باعث رشد بی‌وقفه و فوری ارزش اینترنت شد.

نهایتاً در اواخر سال ۲۰۰۰، این جریان‌های پول باد آورده خشک شد و این صنعت را با مشکل مواجه کرد. بازار بسیاری از شرکت‌های تکنولوژی به دنبال این مشکل با روند نزولی و ضرری دو ساله همراه شد که نه تنها سهام بخش تکنولوژی، بلکه کل بازار سهام را تحت تاثیر قرار داد.

حباب دات کامل چگونه شکل گرفت؟

در اوایل دهه ۹۰ میلادی با اختراع مرورگرهای وب، اینترنت در دسترس کاربران بیشتری قرار گرفت. برای اولین بار در تاریخ کامپیوترها در خانه‌های بیشتر و بیشتری در ایالات متحده پدیدار شدند. طولی نکشید تا کامپیوتر تبدیل به وسیله‌ای ضروری در هر خانه‌ای شود. با افزایش محبوبیت کامپیوتر و رشد اینترنت، بسیاری از شرکت‌های وب سعی کردند سهم خود را از این محبوبیت کسب کنند و وارد صنایع تجارت آنلاین شوند.

همان‌طور که بالاتر هم گفتیم، در اواخر دهه ۹۰ نرخ‌های پایین بهره شرکت‌های اینترنتی نوآورانه را به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران خرد، حرفه‌ای، خطرپذیر و سازمان تبدیل کرد. در سال ۱۹۹۷ با تصویب قانون معافیت مالیاتی بر عایدی سرمایه، پول‌های بیشتری به صنعت نوپای اینترنت سرازیر شد.

سپس پای بانک‌ها وسط کشیده شد. آن‌ها با ساده کردن رونه عرضه اولیه سهام برای شرکت‌های تکنولوژی، به درآمدهای هنگفتی رسیدند. سرمایه‌گذاران بزرگ که از این سودهای هنگفت و فوری حیرت‌زده شده بودند،‌ برای آن که مبادا از قافله جا بمانند، قید تمام اصول خود مانند نسبت‌های P/E را زدند و فارغ از همه چیز، پولشان را در شرکت‌های دات کام جاری کردند؛ شرکت‌هایی که اکثر آن‌ها هنوز به سود نرسیده بودند.

این حجم از جریان پول، ارزش کاذبی را به صنعت اینترنت اختصاص داد و آن را مانند یک حباب که بیش از اندازه باد می‌شود، باد کرد.

حباب دات کام کی و چرا ترکید؟

همیشه مشخص کردن یگانه دلیل و عامل اصلی انفجار چنین حباب‌هایی مشکلاتی را به همراه دارد اما به نظر می‌رسد که دو عامل بیشترین نقش را در فروکش کردن شدید ارزش بازار در سال ۲۰۰۰ بعد از رسیدن به اوج بازی کردند.

اولین عامل افزایش نرخ‌های بهره بود. بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا طی سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ چندین دفعه نرخ وجوه فدرال را افزایش داد. نرخ‌های بهره بالاتر به سرمایه‌گذاران انگیزه می‌دهد که پول را تبدیل به دارایی‌هایی مثل سهام شرکت‌های اینترنتی کنند که سود بیشتری می‌دهند.

دومین عامل، شروع رکود بازار ژاپن در مارس سال ۲۰۰۰ بود. خبر این رکود به سرعت در تمام جهان پخش شد و مردم را ترساند. در نتیجه مردم تصمیم گرفتند دارایی‌های خود را بفروشند و پول بیشتری را از بازار آشفته سهام خارج کنند و در سمت مقابل به منابع امن‌تری مانند اوراق قرضه منتقل نمایند.

این دو عامل در میان سایر عوامل، بیشترین تاثیر را در ترکیدن حباب بازار در سال ۲۰۰۰ بازی کردند. سهام‌های اینترنت ارزش خود را به تدریج در دو سال از دست دادند و سرمایه‌گذاران با مشاهده این شرایط، آن‌ها را به فروش رساندند که باری دیگر موج جدیدی از فروش‌ها را در بین سایر مردم به راه انداخت.

این رویه را کاپیتولاسیون می‌نامند، یعنی فروش تا زمانی که ارزش به پایین‌ترین حد خود برسد، ادامه پیدا می‌کند و مانند دومینو پله پله پیش می‌رود. این دومینو با کاهش ارزش سهام اینترنت به پایین‌ترین مقدار در اکتبر ۲۰۰۲، به پایان رسید.

حباب دات کام چقدر طول کشید و چه تاثیری روی بازار و شرکت‌ها داشت؟

دقیقاً مشخص نیست که این حباب چه زمانی شروع شد اما گمانه‌زنی می‌شود که حباب دات کام تقریباً حوالی سال ۱۹۹۵ آغاز شد و با رسیدن سهام نزدک به اوج خود در مارس ۲۰۰۰ به پایان رسید. می‌توان گفت که حباب مذکور بی‌وقفه پنج الی شش سال به رشد خود ادامه داد. بازار نزولی حاصل از آن نیز به مدت دو سال ادامه پیدا کرد.

هر چند بسیاری از شرکت‌های حوزه تکنولوژی طی فروپاشی حباب با مشکلات اساسی مواجه شدند و برخی نیز هرگز نتوانستند روی پایشان بایستند، اما برخی از آن‌ها نه تنها به خوبی مقاومت کردند بلکه در سال‌های بعد حتی به شرایط بهتری هم دست یافتند.

طبق آمار نیویورک تایمز چیزی حدود ۴۸ درصد از شرکت‌های درگیر در حباب دات کام از آن سالم بیرون آمدند اما بقیه شرکت‌ها تقریباً همه ارزش خود را از دست دادند. ما در زیر به تعدادی از شرکت‌هایی که انفجار حباب دات کام را پشت سر گذاشتند و حتی همین حالا هم با موفقیت به کار خود ادامه می‌دهند، اشاره می‌کنیم:

• ادوبی
• آمازون
• ARM
• ASML
• بوکینگ هولدینگز (Priceline، Kayak، CheapFlights و …)
• ای‌بی (eBay)
• IBM
• Intuit
• اوراکل
• سن‌دیسک

در عوض شرکت‌هایی که در زیر می‌بینید، به اندازه برندهای بالا خوش‌شانس نبودند و در نهایت با ترکیدن حباب یا مدت کوتاهی بعد از آن به پایان راه خود رسیدند:

• Boo.com
• Global Crossing
• Northpoint Communications
• Pets.com
• Webvan
• Worldcom

حباب دات کام چطور روی اقتصاد تاثیر گذاشت؟

این که چه چیزی رکود را تعریف می‌کند به چیزی بستگی دارد که می‌پرسید ولی با اطمینان کامل می‌توان گفت که ترکیدن حباب اینترنت منجر به یک بازار نزولی طولانی‌مدت شد. طبق گفته اکثر تحلیلگران، ترکیدن حباب دات کام یک رکود خفیف را ایجاد کرد اما اثرات آن حتی نزدیک رکود بعدی در سال ۲۰۰۸ هم نبود که باعث انفجار بازار اوراق بهادار و ترکیدن حباب مسکن شد.

البته بسیاری از افراد شاغل در صنعت تکنولوژی با ترکیدن حباب دات کام بیکار شدند و منبع درآمد خود را از دست دادند. صنایع مجاور و مشابه مانند تبلیغات هم تحت تاثیر قرار گرفتند چون شرکت‌های فناوری که پول زیادی در می‌آوردند و مدام مشغول تزریق آن به آژانس‌های تبلیغات بودند، به این کار پایان دادند.

در مجموع دو سال طول کشید تا بازار به شرایط عادی بازگردد و شرکت‌ها ارزش خود را دوباره به دست بیاورند. نظر شما چیست؟ آیا می‌توان جوهای مربوط به رمزارزها، NFT و متاورس را هم به این رویه شبیه دانست؟

سوالات متداول

حباب دات کام چیست و چه زمانی اتفاق افتاد؟

• عبارت «حباب دات کام» (dot-com bubble) که با عناوین دیگری مانند انفجار تکنولوژی یا حباب اینترنت هم شناخته می‌شود، به دوره‌ای شش ساله از ۱۹۹۵ الی ۲۰۰۱ میلادی اشاره دارد که شرکت‌های تکنولوژی مرتبط به اینترنت توجه شدید سرمایه‌گذاران خطرپذیر و سرمایه‌گذاران رایج را جلب کردند.

عاقبت حباب دات کام چه شد؟

• نهایتاً در اواخر سال ۲۰۰۰، این جریان‌های پول باد آورده خشک شد و این صنعت را با مشکل مواجه کرد. بازار بسیاری از شرکت‌های تکنولوژی به دنبال این مشکل با روند نزولی و ضرری دو ساله همراه شد که نه تنها سهام بخش تکنولوژی، بلکه کل بازار سهام را تحت تاثیر قرار داد.

چه شرکت‌هایی از جریان ترکیدن حباب دات کام سالم بیرون آمدند؟

• شرکت‌هایی مثل ادوبی، آمازون، گوگل، سن‌دیسک، IBM، اوراکل و eBay برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌هایی هستند که از حباب دات کام جان سالم به در بردند و اکنون هم با قدرت به فعالیت ادامه می‌دهند.